آشنایی با ساز دف
وجود تعداد زیادی از سازهای کوبه‌ای در موسیقی ایرانی نشان دهنده اهمیت ریتم یا وزن در موسیقی ما است. سازهای کوبه‌ای متنوعی در موسیقی سنتی ایرانی استفاده می‌شود اما به جرعت می‌توان گفت دف سازی منحصر به فرد در بین دیگر سازها محسوب می‌شود. در ادامه با مقاله معرفی و راهنمای جامع خرید دف همراه ما باشید تا به بررسی کامل این ساز سنتی بپردازیم.
در نگاه کلی دف دارای ساختار نسبتا ساده ای است، اما از قدمتی طولانی برخوردار می‌باشد. صدای عرفانی و عمیق این ساز به موسیقی صلابت می‌بخشد و مخاطب را به خلسه فرو می‌برد. دف در موسیقی ما نقش پر رنگی را ایفا می‌کند و جزو سازهای قدیمی و اصیل ایرانی به شمار می‌رود.
امروزه این ساز از مشهورترین سازهای کوبه‌ای در ایران است که در مناطق مختلف کشور برای اجرای موسیقی فولکلور و اصیل ایرانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین یادگیری آن بین افراد جوان بسیار رایج می‌باشد. لازم به ذکر است که نواختن دف نه تنها در ایران بلکه در آسیا و به خصوص کشورهای خاورمیانه رواج دارد.
نگاهی به تاریخچه دف
این ساز در نقاشی غارهای میان سنگی در Lakha Juar ،Bhimbhetka و نقش برجسته امپراتوری آشور به تصویر کشیده شده است. نام دف به زبان پهلوی (یک زبان ایرانی باستان) دپ (dap) است. برخی از تصاویر دف در نقاشی‌هایی یافت می‌شود که مربوط به دوران پیش از میلاد مسیح است. همچنین وجود دف ایرانی در نقش برجسته‌های بیستون حاکی از حضور این ساز قبل از ظهور اسلام در ایران است.
بنابراین می‌توان گفت ساز دف با اینکه ریشه روحانی در موسیقی ایران دارد، قبل از بوجود آمدن موسیقی عرفانی نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت. با این حال واضح است که ساز دف از قدیم تا کنون نقش مهمی در موسیقی ایران داشته است.
دف در دوره‌های تاریخی
دف نه تنها در دوره امروزی بلکه در گذشته دور نیز از اهمیت زیادی برخوردار بوده است. این ساز عنصری مهم در زمان ساسانیان بود. همچنین، در سنگ تراشی طاق بستان (بنای یادبود مشهوری واقع در ۵ کیلومتری شمال شرقی شهر کرمانشاه) نوعی طبل با قاب مربعی وجود دارد که این طبل‌ها در خاورمیانه باستان (عمدتا توسط زنان در جوامع کرد)، یونان و روم نواخته می‌شد و از طریق فرهنگ اسلامی به اروپا رسید.
درعید نوروز (اولین روز سال نو ایرانی و جشنواره ملی مردم ایران) و سایر جشن‌ها در دوره‌های ساسانیان (۲۲۴ ق. م. – ۶۵۱ م.) دف همراه ضیافت‌ها بوده است. بر اساس تحقیقات انجام شده نیز دف در تلاوت دعاهای مزدایی (زرتشتی) استفاده می‌شده است.
اعراب دف و سایر آلات موسیقی خاورمیانه را به اسپانیا وارد کردند و اسپانیایی‌ها دف و دیگر آلات موسیقی (مانند گیتار) را در قرون وسطی اروپا اقتباس و تبلیغ کردند. در قرن پانزدهم، از دف فقط در مراسم صوفیه استفاده می‌شد. عثمانی‌ها آن را در قرن هفدهم به اروپا وارد کردند.
هنر دف نوازی در کردستان ایران و سایر مناطق ایران با تلاش صوفیان ایرانی به این مرحله والایی رسیده است. به خصوص در قرن ۲۰ دف همچنان مانند دوران باستان به عنوان بخشی مهم از موسیقی هنر ایرانی (موسیقی سنتی یا کلاسیک) محسوب می‌شده است.
نواختن دف دارای حالت‌ها یا به عبارتی ریتم‌های مختلفی است، این حالت‌ها از استاد به دانشجو منتقل شده و امروزه به عنوان ردیف و دستگاه شناخته می‌شوند. همانطور که قبل‌تر به آن اشاره کردیم، دف از گذشته تا کنون در ایران نقش مهمی در موسیقی داشته و با مذهب در ارتباط بوده است. به همین دلیل دف به عنوان سازی عرفانی و معنوی شناخته می‌شود.
معرفی و بررسی اجزای مختلف دف
ساختمان دف متشکل از حلقه‌ای چوبی (کلاف ) و پوست است. پوست مورد استفاده در دف معمولا از جنس مصنوعی می‌باشد که بر روی دهانه کلاف نصب می‌شود.
برای نواختن آن لازم است انگشت شست را بر روی قسمتی از کلاف به نام شستی مستقر کنید و انگشت شست دست دیگر را بر روی پهنای کلاف قرار دهید. پس از قرار گرفتن انگشتان شست در محل ذکر شده بقیه انگشتان دست بر روی پوست ضربه می‌زنند تا صدا تولید شود. در ادامه مقاله راهنمای خرید دف به معرفی اجزای دف خواهیم پرداخت.
به طور کلی اجزای دف به شرح زیر می‌باشد :
کمانه
حلقه چوبی دف کمانه نام دارد. عرض این حلقه ۵ الی ۶.۵ سانتی متر و قطر آن معمولا ۵۰ الی ۵۵ سانتی متر است. نحوه ساخت کمانه دارای استانداردهایی است که در صورت رعایت آن‌ها دف از صدای مطلوبی برخوردار خواهد شد. این استانداردها شامل تقارن در شکل دایره‌ای کمانه و کشیده شدن یکسان پوست از طرفین می‌باشد.
روی قسمت پشتی حلقه، یک فرو رفتگی وجود دارد که محل قرار گیری انگشت شست نوازنده است و اصطلاحاً به آن شستی می‌گویند.
ساخت کمان به دو روش صورت می‌گیرد :
- یک کمه
در این روش از چوبی به قطر ۱٫۵ سانتی متر استفاده می‌شود. هنگام ساخت کمانه یک کمه برای ایجاد شکل دایره‌ای، دو سر چوب را به یکدیگر متصل می‌کنند. این نوع کمانه، در برابر کج شدن ناشی از فشار پوست مقاوم است و وزن سبک تری دارد.
- دو کمه
برای ساخت کمانه دو کمه از دو چوب با قطری در حدود نیم سانتی متر که روی هم پرس شده‌اند استفاده می‌شود. این نوع کمانه سنگین تر از کمان یک کمه است اما در برابر فشار پوست، مقاومت بیشتری دارد.
پوست
دف با دو نوع پوست طبیعی و مصنوعی تولید می‌شود. البته امروزه به دلیل مزایای بیشتری که پوست مصنوعی نسبت به طبیعی دارد، این نوع برای ساخت دف‌ها رایج تر است. در ادامه ویژگی‌های پوست مصنوعی را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
- برخورداری از کوک ثابت
- یک دست بودن سطح پوست
- یکنواختی مواد سازنده در کل پوست
- عدم تغییر حالت بر اثر جذب رطوبت
- عدم خارج شدن از کوک در حین اجرا
- کشش یکسان پوست و در نتیجه تاب برنداشتن کمانه
- تجزیه نشدن توسط باکتری و میکروب
- نداشتن بوی نا مطبوع
- عدم ایجاد بیماری و حساسیت
- داشتن صدایی استاندارد، مناسب برای نواختن در کنسرت و استودیو
- داشتن وزن سبک تر
حلقه ها
در لبه داخلی کمانه میخ‌هایی قلاب مانند نصب شده که حلقههای فلزی به صورت ۳ تایی یا ۴ تایی از آن آویزان می‌شود. به این حلقههای فلزی جلاجل نیز گفته می‌شود.
گل میخ ها
گل میخ‌ها، میخ‌های سر تختی هستند که به منظور ثابت نگه داشتن و مهار کردن پوست بر روی کمانه تعبیه شده‌اند. این میخ‌ها بر روی ضخامت ۱.۵ سانتی متری پشت کمانه نصب می‌شوند.
هنگام خرید دف چه نکاتی را باید در نظر بگیریم ؟
برای شروع کار لازم است بدانیم کدام دف خوب است؟ یک دف خوب چه ویژگی‌هایی دارد؟ کدام برند دارای کیفیت عالی و قیمت مناسب است؟ تفاوت دف‌های مختلف چیست؟
در ادامه مقاله راهنمای خرید دف به این سوالات پاسخ می‌دهیم.
خرید بر اساس نیاز نوازنده
خرید شما کاملا وابسته به نیاز و انتظار شما از آن ساز است. این نیازها بر اساس سطح مهارت نوازندگی شما متغیر می‌باشد. به طور کل هنرجویان به سه دسته مبتدی، متوسط و پیشرفته تقسیم می‌شوند. هنرجویان مبتدی به دلیل تجربه کم برای خرید ساز به راهنمایی مربی موسیقی یا شخصی که در این زمینه اطلاعات کافی دارد نیازمند هستند.
بررسی فیزیکی ساز
برای خرید هر سازی لازم است که ویژگی‌های فیزیکی و سالم بودن بدنه را مورد بررسی قرار دهید. راهنمای خرید و ویژگی‌های دف مناسب خود را می‌توانید در ادامه مطلب بخوانید و بشناسید.
وزن دف : اصولا وزن دف بسیار مهم است چرا که تاثیر مستقیمی در نواختن شما دارد. برای هنرجویان مبتدی معمولا دف‌های سبک با طوق باریک پیشنهاد می‌شود، چرا که دف سبک موجب می‌شود دف نوازنده دیرتر خسته شود.
البته این موضوع همیشه صدق نمی‌کند. برای مثال اگر هنرجوی مبتدی دستان بزرگ و قدرتمندی داشته باشد بهتر است دفی با وزن بالاتر تهیه کند. زیرا استفاده از دف سبک برای این افراد ممکن است احساس ناراحتی یا در رفتن از دست هنگام نواختن را بوجود بیاورد.
نوع پوست : برای ساخت دف از دو نوع پوست طبیعی و مصنوعی استفاده می‌شود. پوست طبیعی معمولا از پوست حیواناتی از قبیل گوسفند، آهو، بز، میش و ماهی تهیه می‌شود. پوست مصنوعی یا طلقی نیز معمولا در انواع مختلفی تولید می‌شود که شامل ساده یا سفید، طرح خورشیدی، طرح پوست، طرح الیت و … است.
بهترین نوع پوست مصنوعی، ساخت شرکت آمریکایی رمو (Remo) است. این نوع پوست معمولا در دف‌های برند هاپا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
روکش طوق : بر روی طوق معمولا روکشی از جنس چرم مصنوعی، پارچه، چرم پرز دار قرار داده می‌شود زیرا مواد نخی و چرم خاصیت عرق گیری دارند.
شستی دف :جای شستی استاندارد خاصی ندارد و می‌تواند در دف‌های مختلف دارای انحنای متفاوتی باشد. اما نکته مهم این هست که اگر جای شستی با دست شما سازگار نبود، می‌توانید فوم آن قسمت را جدا کرده و متناسب با دست خود آن را شخصی سازی کنید.
ویژگی های صدایی
جنس صدای دف‌ها معمولا به دو دسته بم و تیز تقسیم شده که معمولا بر اساس سلیقه و کاربرد نوازنده انتخاب می‌شود. اما مهم‌ترین موضوع در بحث صدادهی دف، قدرت و صلابت صدای آن است. برای پی بردن به نوع صدادهی دف لازم است با آن نواخته شود. مواردی مانند جنس و ضخامت پوست، قطر طوق و تعداد و فاصله زنجیرهای به کار رفته می‌تواند در صدادهی آن تاثیر گذار باشد.
در ادامه مقاله راهنمای خرید دف با ما همراه باشید.
معرفی برخی برند های شناخته شده دف
تا اینجا دانستیم که هنگام خرید دف چه نکاتی باید رعایت شود، اما مهم‌ترین ویژگی هر سازی صدادهی آن است. بنابراین هنگام خرید از کیفیت صدای دف خود اطمینان حاصل کنید. در این بخش به معرفی برندهای مشهور دف می‌پردازیم.
- هاپا
- هویار
- پرسیس
- سیروان
- سولو
- ماهور
- سما
- خبات
- نغمه
- جانان
تفاوت ساز دایره و دف
حال که با ساز دف آشنا کامل‌تری پیدا کردید، وقت آن است که آن را با یکی دیگر از سازهای کوبه ای مشهور در موسیقی سنتی ایرانی مقایسه کرده و تفاوت‌ها و شباهت‌های میان این دو ساز را بررسی کنیم. از دید بسیاری از نوازندگان مبتدی، ساز دف و ساز دایره در واقع یک ساز واحد هستند در حالی که این دو ساز تفاوت‌های عمده ای با یکدیگر دارند.
هنگامی که برای اولین بار ساز دایره را مشاهده می‌کنید، متوجه می‌شوید که این ساز از نظر طراحی و نوع نوازندگی شباهت بسیار زیادی به ساز دف دارد. هر دو ساز، از یک حلقه در گوشه برخوردار هستند و یک رویه از جنس پوست بر روی آن‌ها قرار گرفته شده که نه تنها استحکام بیشتری را به وجود می‌آورد، بلکه باعث زیبایی هر چه تمام‌تر این دو ساز می‌شود.
اما از جمله مهم‌ترین نکاتی که باید در مورد این محصول در نظر داشته باشید، نوع صدا دهی این دو ساز می‌باشد. هنگامی که یک دف را در دست می‌گیرید، متوجه می‌شوید که بر روی حلقه بیرونی این ساز، زنجیرهای کوچکی قرار گرفته شده‌اند. این زنجیرها، در واقع باعث می‌شوند تا هنگام ضربه زدن به دف صدایی خاص را به دست آورید که از دید بسیاری از نوازندگان حرفه‌ای، صدای منحصر به فرد ساز دف به لطف این زنجیرها به دست می‌آید.
اما در طراحی ساز دایره، از این زنجیرها استفاده نشده و همین نکته باعث شده تا این دو ساز به عنوان دو ساز کاملا مجزا شناخته شوند. دیگر نکته ای که باید در نظر داشته باشید این است که رویه ای که برای ساز دایره استفاده می‌شود، از متریال گوناگون ساخته شده است.
عموما در مدل‌های ارزان قیمت این ساز، از پوست نازک برای ساخت این ساز استفاده می‌شود اما با هزینه بیشتر، می‌توانید سازی را تهیه کنید که برای آن از پوست حیوانات مختلف نیز استفاده شده است.
شاید برایتان جالب باشد که برخی از اساتید این ساز، طرفدار دایره‌هایی با رویه طلقی هستند. دلیل آن‌ها این است که رویه طلقی بر روی ساز دایره نه تنها صدایی حجیم را تولید می‌کند، بلکه استحکام آن بسیار بیشتر از پوست است و پس از گذشت سال‌ها نیز می‌توانید همان صدای فوق العاده را از ساز خود به دست آورید.
در این مقاله به راهنمای خرید دف و آشنایی کامل با آن و همینطور بررسی تفاوت ساز دف و دایره پرداختیم، شما عزیزان می‌توانید انواع مدل‌های دف به همراه مشخصات و قیمت را در فروشگاه اینترنتی سازکالا مشاهده نمایید.
