معرفی و راهنمای جامع خرید ساز تار

‌تار جزو سازهای زهی مضرابی است که به مضراب آن زخمه نیز گفته می‌شود. تار یکی از اصلی‌ترین اعضای موسیقی سنتی ایرانی و به گونه ای سمبل این موسیقی اصیل محسوب می‌شود، زیرا این ساز با حضور در صحنه‌های بین المللی توانسته موسیقی ایرانی را در سطح گسترده تری معرفی کند. اما افزون بر ایران تار، در برخی مناطق دیگر خاورمیانه و قفقاز مانند آذربایجان و ارمنستان و گرجستان برای نواختن موسیقی محلی این کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در راهنمای خرید ساز تار به بررسی کامل این ساز پرداخته ایم.

ساختار فیزیکی ساز تار

ساز تار از چندین قسمت مختلف تشکیل شده که هر کدام از این اجزاء نقش جداگانه ای در نوع صدا دارند.

از مهم‌ترین قسمت‌های این ساز کاسه آن است که در ظاهر به شکل دو دل به هم چسبیده و از پشت شبیه به یک انسان نشسته است. به کاسه کوچک‌تر اصطلاحا نقاره نیز گفته می‌شود. کاسه طنینی به منظور تشدید صدای ساز طراحی شده است. برای مثال تار به دلیل داشتن کاسه بزرگ‌تر از سه تار و تنبور حجم صدای بیشتری نیز دارد. البته وجود پوست بر روی دهانه کاسه‌ها در ارتعاش بهتر بی تاثیر نیست!

همانطور که می‌دانید اجزای تار عموما از چوب ساخته می‌شوند. کاسه ی تار معمولا از کنده کهنه چوب توت ساخته می‌شود. دلیل اینکه باید کنده کهنه باشد این است که طبق تجربه هرچه این چوب کهنه‌تر باشد به دلیل خشک بودن تارهای آن چوب ساز دارای صدای بهتری خواهد بود.

همانطور که پیش‌تر به آن اشاره کردیم بر روی دهانه کاسه‌ها پوست چسبانده می‌شود. با وجود پوست بر روی کاسه صدای تار از شفافیت خاصی برخوردار می‌شود. امروزه در اکثر تارها از پوست بره تودلی استفاده می‌شود.

دسته تار اغلب از چوب گردو ساخته می‌شود. از این چوب معمولا در ساخت دسته سازهای سنتی استفاده می‌شد چراکه مقاومت نسبتا بهتری نسبت به تاب برداشتن دارد و در برابر رطوبت از شکل پذیری کمتری برخوردار است. روی دسته، یعنی قسمتی که نوازنده انگشتان خود را بر روی آن قرار می‌دهد را صفحه انگشت گذاری می‌نامند. در صفحه انگشت گذاری معمولا از دو نوار از جنس استخوان استفاده می‌شود تا مقاومت لازم در برابر ساییدگی را داشته باشد.

پرده‌ها در واقع نخ‌هایی از جنس روده گوسفند هستند که به دور دسته پیچانده و گره می‌زنند. موقعیت این پرده‌ها تعیین کننده نت‌هایی است که با تار می‌نوازیم. در موسیقی غربی این پرده‌ها فرت نام دارند. به مجموع پرده‌ها نیز پرده بندی گفته می‌شود. از لحاظ پرده بندی ساز تار بیشترین شباهت را با سه تار دارد.

همینطور خرک و شیطانک تار معمولا از جنس شاخ بز کوهی ساخته می‌شود. خرک بر روی پوست کاسه بزرگ و شیطانک در انتهای دسته قرار می‌گیرد. هردو این قسمت‌ها نقش جداکننده سیم‌ها و تنظیم فاصله آن‌ها با صفحه انگشت گذاری را دارند.

انواع سرپنجه

سرپنجه به قسمت انتهایی تار گفته می‌شود. این قسمت محلی است که با آن تار را کوک می‌کنند و از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. زیرا اگر ساز ثبات کوک نداشته باشد برای نوازندگی مناسب نیست. پر استفاده‌ترین مدل سرپنجه مدل سنتی و قدیمی تار است که همچنان طرفداران خودش را دارد. یکی از سرپنجه‌های دیگر، سرپنجه طاووسی است که کوک کردن و نگهداری کوک را بسیار بهبود بخشیده است. نوع سوم سرپنجه تار که بسیار جدید است و کمتر افرادی از آن استفاده می‌کنند سرپنجه مدرن تار است که از چرخ دنده و ماشین کوک در استفاده می‌کنند. این سرپنجه شباهت بسیار زیادی به هداستاک گیتار دارد و از نظر ثبات کوک بسیار عالی عمل می‌کند اما شکل کلاسیک تار را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

شما در سازکالا می‌توانید مدل های مختلف ساز تار را مشاهده نمایید و مشخصات هر کدام از مدل‌ها را به تفکیک بررسی کنید.

سیر تحول تار از گذشته تا کنون  

در راهنمای خرید ساز تار کمی هم درباره تاریخچه این ساز سنتی صحبت می‌کنیم. پیشینه سازها تقریبا با قدمت تاریخ تمدن برابری می‌کند. از زمان‌های قدیم در بطن تمامی این سازها اصول زیبا شناسی وجود داشته است که تا کنون نیز تغییر تحولات زمانه در آن بی اثر نبوده است. تحولاتی که بیشتر با تغییراتی در ساختار ساز همراه بوده و به طبع باعث ارتقا ساخت و صدادهی این سازها شده است. عنصر مهم دیگر در کنار این مبحث فرهنگ منطقه ای است که ریشه ساز به آن بازمی‌گردد.

این اطلاعات به شما کمک می‌کند تا گذشته و شناسنامه هر سازی را بهتر بشناسید و موسیقی را به خوبی بر روی آن جاری کنید. برای مثال یک شنونده یا نوازنده فرهیخته امروزی می‌تواند باید درباره سازها یا اجرای سبک موسیقی مورد نظر خود اطلاعات کافی داشته و با منشا فرهنگی آن آشنا باشد و درک بهتری نسبت به آن موسیقی پیدا کند. و اما درباره سبک موسیقی لازم است بدانید که سازها برای نواختن یک نوع موسیقی خاص طراحی و ساخته می‌شوند و همینطور برعکس، برای سازهای به خصوص موسیقی نوشته می‌شود و نوازنده بر اساس آن بر روی ساز قطعه را اجرا می‌کند.

شاید برای شما سوال باشد چگونه سال‌ها شکل یک ساز حفظ می‌شود. در واقع علم نواختن و ساخت این ساز سده‌ها به طور سینه به سینه منتقل شده و تبدیل به ساز تار کنونی شده است. در حال حاضر ساز تاری که در ذهن همه جای دارد به شکل امروزی است اما در پس از گذشت چندین دهه تار به این شکل امروزی در آمده است.

طبیعتا تحولات در ساختار سازهای موسیقی با هدف رفع نواقص آن‌ها بوده است. اغلب در سازهای غربی تحولاتی را مشاهده می‌کنید که ممکن است ساختار شکنی یا طرح های جدیدی باشند، اما سازهای سنتی ایرانی کمتر از این روش پیروی کرده اند و به مدت چند دهه است که تار تقریبا به یک شکل ساخته می‌شود.

می‌توان گفت موثرترین تحول در ساز تار اضافه شدن سیم ششم بود که توسط استاد درویش خان (غلامحسین درویش) صورت گرفت. وی نوازنده زبردست تار بود که سیم ششم را در کنار سیم بم تار اضافه کرد و همین امر باعث بوجود آمدن کوک‌های متنوعی در ساز تار شد. امروزه شاهد تنوع در متریال، طراحی و ویژگی‌های صدایی در ساز تار هستیم که تعدادی از آن‌ها به ثبت رسیده و بسیاری نیز در حال آزمایش است. از بعضی از آن‌ها نیز استقبال زیادی نشده است.

در واقع معیارهای مختلفی در این ساز تغییر یا پیشرفت کرده است. مجموعه این معیارها طی چندین دهه از طریق تعامل بین سازندگان، نوازندگان، آهنگسازان و شنوندگان تکامل یافته اند. به طور کل ساز تار از گذشته تا کنون پیشرفت‌هایی داشته که موجب غنی‌تر شدن صدا و افزایش کیفیت ساخت آن شده است.

دوره آموزشی : آموزش ساز تار به صورت ویدئویی و رایگان

چگونه یک تار مناسب بخریم ؟

اگر تصمیم گرفتید که نواختن ساز تار را شروع کنید، پس در مرحله اول احتیاج به یک تار مناسب برای آموزش دارید. شما از این ساز برای تمرین‌های خود استفاده خواهید کرد. پس باید استانداردهای لازم را داشته باشد تا برای نوازندگی شما مشکلی ایجاد نکند. علاوه بر این داشتن صدای زیبا به شما انگیزه بیشتر برای تمرین می‌دهد.

در ادامه راهنمای خرید ساز تار به نکاتی برای خرید یک تار با ویژگی‌های مناسب اشاره می‌کنیم.

کاسه ساز یکی از مهم‌ترین اجزای آن است. برای بررسی این بخش باید ابتدا به الگوی ساخت آن دقت کنید. تارها اغلب با الگوهایی مانند یحیی، شاهرخ و .. ساخته می‌شوند. علاوه بر این دقت داشته باشید که کاسه تار باید دارای تقارن باشد و وزن آن هم بیش از حد سنگین یا سبک نباشد.

بدون شک کیفیت چوب استفاده شده برای ساخت ساز تاثیر مستقیمی در صدای آن دارد. بنابراین کاسه و دسته باید از چوب با کیفیتی ساخته شده باشند. همچنین در زمان خرید بدنه ساز را چک کنید تا از عدم ترک، خراش و… بر روی آن مطمئن شوید. به جنس پوست تار و نحوه نصب آن دقت کنید. پوست تار باید از جنس پوست طبیعی (لایه نازک از معده حیواناتی مانند بره) باشد. همچنین سطح آن باید کاملا صاف و بدون لایه چربی باشد و ضخامت زیادی هم نداشته باشد.

شاید با توجه به کوچک بودن اندازه خرک، عضو بی اهمیتی به نظر برسد اما جنس و شکل خرک در صدادهی تار تاثیر بسزایی دارد. بنابرین توجه کنید که جنس خرک تار مرغوب باشد. معمولا خرک از شاخ حیوانات ساخته شده و به صورت استاندارد و درست تراش داده می‌شود تا در هنگام مضراب زدن به درستی عمل کند و ایرادی در صدا بوجود نیاید.

همانطور که در قبل اشاره کردیم خرک در صدادهی تاثیر دارد. اما از دیگر وظایف خرک تنظیم فاصله سیم تا دسته است. اگر فاصله بیش از حد باشد نواختن بر روی سیم‌ها سخت می‌شود و اگر بیش از اندازه فاصله کم باشد سیم‌ها دچار خفگی یا گز می‌شوند و در هر دو صورت تاثیر منفی بر روی صدای ساز ایجاد خواهد شد. بنابراین طریقه نصب خرک بر روی پوست و ارتفاع آن باید طوری باشد که فاصله سیم‌ها با دسته ( اکشن ساز ) زیاد نباشد.

همانطور که می‌دانید گوشی‌ها برای کوک کردن سیم‌ها ساز استفاده می‌شوند. بنابراین گوشی‌های تار را بررسی کنید تا موقع کوک کردن به اندازه کافی نرم و راحت باشند و کوک را به خوبی حفظ کنند. موقعیت پرده‌ها باید درست و دقیق باشد تا تمامی نت‌ها بر روی ساز تیون (کوک) باشند. بنابراین تمام پردهای تار را روی سه جفت سیم امتحان کنید تا صدای اضافه ای به گوش نرسد. با تار بنوازید یا صدای آن را گوش دهید. صدای تار خوب باید واضح، شفاف و بدون هیچ گونه صدای اضافه مانند صدای گز یا امثال آن باشد.

قیمت تار مبتدی و حرفه ای 

قیمت یک تار بر اساس کیفیت ساخت ساز و مهارت سازنده آن تعیین می‌شود. معمولا تارهایی که توسط اساتید شناخته شده در این عرصه ساخته می‌شوند به دلیل مهارت و ظرافتی که در این سازها به کار می‌رود با قیمت‌های بالاتری به فروش می‌رسند. بدون شک ساختن تار خوب احتیاج به مهارت و تجربه سازنده دارد. بنابر این اگر می‌بینید قیمت تار نسبت به دیگر سازهای سنتی کمی گران به نظر می‌رسد به دلیل مهارت و ظرافتی است که سازنده پس از سال‌ها تجربه در آن به کار برده است. در راهنمای خرید ساز تار قیمت تارها را به دو نوع مبتدی و ساخته شده توسط سازندگان مشهور تقسیم کرده ایم.

تار مبتدی ( مشقی )

بسیاری از هنرجویان درباره خرید ساز خود نگران هستند. از قیمت‌های آن گرفته تا نوع سازی که خریداری می‌کنند. پیشنهاد ما در راهنمای خرید ساز تار به هنرجویان مبتدی این است که برای شروع یک ساز مبتدی یا اصطلاحا مشقی تهیه کنند تا برای دوره تمرین و شروع قطعه نوازی برای آن‌ها کارآمد باشد. قیمت این تارها از حدود ۳ الی ۴ میلیون به بالا می‌باشد.

اما فراموش نکنید خرید ساز ارزان قیمت قطعا کیفیت پایین‌تری را در صدادهی ارائه می‌دهد. با توجه به همین موضوع باید سازی را انتخاب کنید که علاوه بر قیمت مناسب کیفیت خوبی را از نظر صدادهی و ساخت داشته باشد. از خرید تار بی کیفیت خودداری کنید! داشتن یک ساز باکیفیت برای شروع انگیزه بیشتری برای تمرین به شما می‌بخشد و گوش شما به صدای تار استاندارد عادت خواهد کرد. پس گذشت زمان و پیشرفت در نوازندگی می‌توانید ساز خود را ارتقا دهید.

پیشنهاد: سه تار مشقی چیست؟

سازندگان مشهور 

از سازندگان معروف تار که مشغول فعالیت هستند می‌توان به استاد علیاری، کلهر، ولیزاده، نیما، کشاورز، حاتمی، جعفری، سیاوشانی، کاووسی، فرهمند، پوریا، خجسته و … اشاره کرد. با توجه به کیفیت بالا تارهای حرفه‌ای این اساتید، قیمت این تارها بالای ۱۰ میلیون تومان می‌باشد. هنگام خرید ساز حرفه‌ای حتما مهر و کیفیت ساز را بررسی کنید.

سخن آخر

در مقاله راهنمای خرید ساز تار به بررسی تمام نکات لازم برای خرید تار پرداختیم. ساختار این ساز را به صورت کامل شرح دادیم و بعد از پرداختن به تاریخچه این ساز بازه قیمتی تار را در انواع مدل‌های مختلف بیان کردیم. در پایان هم نکات ضروری برای خرید یک تار مناسب را توضیح دادیم. ما در سازکالا بهترین پیشنهادات را برای اینکه بتوانید انتخاب مناسبی در هنگام خرید داشته باشید به شما ارائه می‌دهیم.

در انتها اگر نکته یا سوالی برای انتخاب بهتر در هنگام خرید در ذهنتان شکل گرفته لطفا دیدگاه خود را با ما در قسمت نظرات در میان بگذارید. نظرات شما باعث می‌شود تا بررسی جامع و کامل تری برای خرید ساز تار داشته باشیم.