مروری بر گذشته ساز سه تار
شناخت صدای یک ساز باعث میشود تا نسبت به ویژگی های موسیقایی آن آگاه شوید. علاوه بر اینکه هر سازی تاریخچه و خصوصیت های منحصر به فرد خود را دارد. در مقاله راهنمای جامع خرید سه تار قصد داریم به طور کامل با ساز سه تار آشنا شویم و به بررسی جزئیات آن بپردازیم.
سه تار، یکی از قدیمی ترین و در عین حال مشهور ترین ساز های زهی مضرابی موسیقی ایرانی است. این ساز یکی از اعضای خانواده ساز رباب است. منشأ سه تار قبل از گسترش اسلام در پارس بوده و بیشترین شباهت را به ساز تنبور داشته است. البته طبق تحقیقات انجام شده قدیمی ترین نشانه ها از سه تار مربوط به سال ۱۲۰۰ هجری قمری میشود. همچنین دیگر مدارک موجود از وجود سه تار در گذشته، در شوش یافت شده که قدمت آن به ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد برمی‌گردد.
حتما بخوانید: آموزش نت خوانی
آشنایی با سه تار
سه تار دارای کاسه گلابی شکل کوچک و دسته ای بلند است که محدوده صدایی تقریبا ۳ اکتاو را دارا می‌باشد. صدای سه تار بسیار ظریف و دلنشین است و از نظر حجم صدایی نسبت به دیگر سازهای مشابه از صدای کمتری برخوردار می‌باشد. سه تار با انگشت اشاره دست راست نواخته می شود. میتوان گفت نواختن نسبتا آسان سه تار یکی از دلایل محبوبیت آن بوده است. حتی بسیاری از نوازندگان سازهایی مانند تار ، تنبور و .. سه تار را به عنوان ساز دوم خود انتخاب می‌کنند.
اجزای ساز سه تار
- سه تار از دو قسمت اصلی دسته و کاسه تشکیل شده است.
- جنس چوبی که معمولا در کاسه سه تار به کار میرود از چوب های توت، گردو و گاها چوب های آزاد و افرا است. اما بر طبق تجربه چوب توت برای این ساز گزینه ایده آلی است و امروزه کاسه اکثر سه تار ها از چوب توت ساخته میشوند.
- بر روی کاسه صفحه چوبی قرار میگیرد که در قسمت میانی آن خرک قرار میگیرد. خرک نیز وظیفه تفکیک و تنظیم فاصله سیم ها تا صفحه انگشت گذاری را دارند.
- دسته ساز نیز اغلب از چوب گردو ساخته میشود تا مقاومت کافی را در استفاده طولانی مدت داشته باشد. در برخی سازهای حرفه ای بر روی صحه انگشت گذاری از استخوان یا چوب آبنوس استفاده میشود که به منظور تقویت این قسمت و ایجاد صدای بهتر است.
- به قسمت بالای دسته سر پنجه با جعبه گوشی گفته میشود. در پایین سر پنجه شیطانک قرار گرفته که مانند خرک به منظور تفکیک سیم ها و تنظیم فاصله آنها قرار گرفته است.
- گوشی ها نیز در سر پنجه ساز قرار گرفته اند و کوک کردن سیم ها به وسیله این گوشی ها انجام میشود.
- سیم ها در انتهای ساز، در پشت کاسه به سیم گیر وصل میشوند و در امتداد دسته تا گوشی ها کشیده شده و در دیگر سر ساز به دور گوشی ها پیچیده میشوند.
- بر روی دسته سه تار، دستان یا پرده هایی قرار گرفته که پرده بندی یا نت های سه تار را مشخص می‌کنند. به این پرده ها در سازهای غربی فرت گفته میشود. سه تار دارای ۲۵–۲۸ پرده قابل تنظیم است. پرده ها معمولاً از روده حیوانات ساخته می شوند، برخی از مدل های جدید دارای پرده هایی ازجنس نایلون هستند.
تحولات سه تار در زمینه ساختار و سبک
میتوان گفت ساز سه تار در کوک و سبک نواختن، بیشترین شباهت را به ساز تار دارد. یکی از بزرگترین تحولات در ساختار سه تار در برهه ای از قرن هجدهم بود که نوازندگان سیم چهارمی را به آن اضافه کردند که بیشتر اوقات با سیم بم سه تار هم کوک است. پس از آن سه تار دارای ۴ سیم شد ، که معمولا به صورت دو – سل – دو ( دو سیم آخر هم کوک هستند ) کوک میشود. اما نکته جالب این است که همچنان نام سه تار بر روی این ساز باقی مانده است.
گذشته از تحولات ساختاری ، از آنجا که گذر زمان و پیشرفت فناوری در اغلب مسائل زندگی ما تاثیر گذار بوده، این تغییرات از موسیقی ما نیز به دور نبوده است. تقریبا اغلب ساز های موسیقی طی گذشت چندین دهه تغییرات یا بهتر است بگوییم پیشرفت هایی در زمینه تکنیک های نوازندگی داشته اند. سازهای سنتی با این پیشرفت ها همراه شده و امروزه در نوع نواختن و سبک های موسیقی تکامل پیدا کرده اند.
تقریبا در دهه اخیر سه تار کم کم وارد سبک هایی مانند پاپ و موسیقی تلفیقی شد. این موسیقی ها طرفداران خود را پیدا کردند و در این بین سه تار هایی جدید مانند سه تار الکتریک تولید شدند که نواختن سه تار را تا حد زیادی متحول کردند.
سه تار نیز پس از چندین قرن در شکل های جدید ساخته شده است که تبدیل به سازهایی مانند سه تار پوستی، شورانگیز و حافظ شده اند. ایده اولیه این سازها از نسخه اصلی سه تار الهام گرفته اند اما از نظر برخی ویژگی های ساختاری و نوع صدادهی تغییر داشته اند.
در ادامه راهنمای جامع خرید سه تار چند نمونه از نسل های جدید سه تار را مشاهده می‌کنید.
برای خرید یک سه تار خوب چه نکاتی را باید رعایت کنیم؟
نکته ای که در ابتدا میبایست بدانید این است که هر نوازنده ای با توجه به سطح دانش خود در موسیقی نیازمند ویژگی هایی برای ساز مورد نظر خود است. بنابر این در مقاله راهنمای جامع خرید سه تار پیشنهاد میشود بر اساس نیازی که دارید سازتان را تهیه کنید.
به طور مثال یک هنرجوی تازه کار یا مبتدی الزاما نیازی به خریداری یک ساز کاملا حرفه ای با قیمت بسیار بالا ندارد و یک ساز مشقی یا مبتدی برای تمرین کردن او جوابگو خواهد بود. به طور کل اغلب سازها در سه نوع مبتدی، نیمه حرفه ای و حرفه ای ساخته می شوند تا تمامی نوازندگان بتوانند ساز مناسب خود را تهیه کنند.
سوالی که برای اکثر مبتدیان پیش می آید این است که چگونه یک ساز خوب خریداری کنیم ؟ در مرحله اول توصیه میشود حتما از فردی که در این زمینه با تجربه است و درباره کیفیت سازها آگاه است مشورت بخواهید تا در خرید ساز به شما کمک کند.
در ادامه راهنمای جامع خرید سه تار به برخی از موارد مهم که در هنگام خرید سه تار باید بررسی شوند اشاره می‌کنیم.
- چوبی که برای ساخت سه تار استفاده میشود دراغلب موارد چوب درخت توت است، پس ترجیحا سه تاری تهیه کنید که از این چوب ساخته شده باشد، زیرا طبق تجربه صدادهی این چوب برای ساز سه تار مناسب است.
- فاصله سیم ها تا دسته ساز یا اصطلاحا اکشن ساز باید کم باشد تا هنگام نواختن بر روی سیم ها فشار زیادی بر روی انگشتانتان احساس نکنید.
- توجه داشته باشید که صدای پایین دسته و بالا دسته با هم همخوانی داشته باشند و صدای گز یا ناهنجاری موقع نواختن بر روی پرده های به گوش نرسد.
- با اینکه ابعاد دسته ساز بستگی به دست نوازنده دارد اما باید از اندازه استانداردی برخوردار باشد، به طوری که نباید زیادی کلفت یا باریک باشد.
- همچنین به طور کل نباید ساز بیش از حد سنگین باشد. به خصوص دسته ساز، زیرا دست نوازنده هنگام نواختن خسته میشود و مهمتر از همه دسته پس از مدتی تاب برمیدارد. تاب برداشتن دسته موجب میشود ساز از حالت استاندارد خارج شده و صدای گز و نامناسبی به گوش برسد.
- اتصالات و پرداخت چوب ها در بدنه به خوبی انجام شده باشد و در ظاهر ساز تمیز و زیبا به نظر برسد.
- رنگ پوشش روی ساز نیز علاوه بر یکدست بودن باید ضخامت مناسبی داشته باشد، چرا که ضخیم بودن این لایه موجب خفه شدن صدای ساز میشود.
جهت مشاهده سایر مطالب مفید و آموزشی می‌توانید مجله اینترنتی سازکالا را مطالعه نمایید.
نحوه نگه داری از ساز
- نباید در محیط مرطوب قرار بگیرد.
- در معرض تابش مستقیم نور خورشید و در مجاورت حرارت نباید نگه داری شود.
- حتما در کاور مخصوص مانند سافت کیس یا هارد کیس سه تار نگه داری شود.
- با دست های کثیف یا چرب با آن نوازندگی نکنید.
- به صورت ایستاده یا آویزان آن را در قسمت مناسبی از اتاق قرار دهید.
- اگر قرار است مدت زمان زیادی از آن استفاده نکنید ، حتما هر چند وقت یک بار با آن کمی بنوازید تا اصطلاحاً صدای آن نخوابد یا پختگی خود را از دست ندهد.
معرفی تعدادی از نوازندگان و سازندگان به نام سه تار
برخی از نوازندگان سه تار در گذشته
میرزا عبدالله، درویش خان، ابوالحسن صبا، نور علی برومند، ارسلان درگاهی، یوسف فروتن، سعید هرمزی، داریوش صفوت، احمد عبادی، جلال ذوالفنون، محمدرضا لطفی، پرویز مشکاتیان، داریوش طلایی
برخی از نوازندگان مطرح امروزی
حسین علیزاده، داریوش طلایی، داریوش پیرنیاکان، مجید درخشانی، کیوان ساکت، حمید متبسم، مسعود شعاری، کیهان کلهر، بهداد بابایی، حافظ ناظری، زیدالله طلوعی، بهراد توکلی، محمد فیروزی، محسن نامجو، پرواز همای.
برخی از کارگاه های شناخته شده ساز سه تار
ذوالقدر، مفاخری، مفتاحی، ملکشاهی، زادخیل، جزایری، صفری، محمدی، کیخایی، هادی آبدار باشی، عظیمی، آریا، عزیزی، روان، بابا حیدری و ..
برای مشاهده آموزش سه تار به صورت ویدیویی کلیک کنید.
انواع برند های سه تار از مبتدی تا حرفه ای در فروشگاه اینترنتی سازکالا
