معرفی و راهنمای جامع خرید سه تار

مروری بر گذشته ساز سه تار

شناخت صدای یک ساز باعث می‌شود تا نسبت به ویژگی‌های موسیقایی آن آگاه شوید. علاوه بر اینکه هر سازی تاریخچه و خصوصیت‌های منحصر به فرد خود را دارد. در مقاله راهنمای جامع خرید سه تار قصد داریم به طور کامل با ساز سه تار آشنا شویم و به بررسی جزئیات آن بپردازیم.

سه تار، یکی از قدیمی‌ترین و در عین حال مشهورترین سازهای زهی مضرابی موسیقی ایرانی است. این ساز یکی از اعضای خانواده ساز رباب است. منشأ سه تار قبل از گسترش اسلام در پارس بوده و بیشترین شباهت را به ساز تنبور داشته است. البته طبق تحقیقات انجام شده قدیمی‌ترین نشانه‌ها از سه تار مربوط به سال ۱۲۰۰ هجری قمری می‌شود. همچنین دیگر مدارک موجود از وجود سه تار در گذشته، در شوش یافت شده که قدمت آن به ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد برمی‌گردد.

حتما بخوانید: آموزش نت خوانی

آشنایی با سه تار

سه تار دارای کاسه گلابی شکل کوچک و دسته ای بلند است که محدوده صدایی تقریبا ۳ اکتاو را دارا می‌باشد. صدای سه تار بسیار ظریف و دلنشین است و از نظر حجم صدایی نسبت به دیگر سازهای مشابه از صدای کمتری برخوردار می‌باشد. سه تار با انگشت اشاره دست راست نواخته می‌شود. می‌توان گفت نواختن نسبتا آسان سه تار یکی از دلایل محبوبیت آن بوده است. حتی بسیاری از نوازندگان سازهایی مانند تار، تنبور و .. سه تار را به عنوان ساز دوم خود انتخاب می‌کنند.

اجزای ساز سه تار

• سه تار از دو قسمت اصلی دسته و کاسه تشکیل شده است.

• جنس چوبی که معمولا در کاسه سه تار به کار می‌رود از چوب‌های توت، گردو و گاها چوب‌های آزاد و افرا است. اما بر طبق تجربه چوب توت برای این ساز گزینه ایده آلی است و امروزه کاسه اکثر سه تارها از چوب توت ساخته می‌شوند.

• بر روی کاسه صفحه چوبی قرار می‌گیرد که در قسمت میانی آن خرک قرار می‌گیرد. خرک نیز وظیفه تفکیک و تنظیم فاصله سیم‌ها تا صفحه انگشت گذاری را دارند.

• دسته ساز نیز اغلب از چوب گردو ساخته می‌شود تا مقاومت کافی را در استفاده طولانی مدت داشته باشد. در برخی سازهای حرفه‌ای بر روی صحه انگشت گذاری از استخوان یا چوب آبنوس استفاده می‌شود که به منظور تقویت این قسمت و ایجاد صدای بهتر است.

• به قسمت بالای دسته سر پنجه با جعبه گوشی گفته می‌شود. در پایین سر پنجه شیطانک قرار گرفته که مانند خرک به منظور تفکیک سیم‌ها و تنظیم فاصله آنها قرار گرفته است.

• گوشی‌ها نیز در سر پنجه ساز قرار گرفته اند و کوک کردن سیم‌ها به وسیله این گوشی‌ها انجام می‌شود.

• سیم‌ها در انتهای ساز، در پشت کاسه به سیم گیر وصل می‌شوند و در امتداد دسته تا گوشی‌ها کشیده شده و در دیگر سر ساز به دور گوشی‌ها پیچیده می‌شوند.

• بر روی دسته سه تار، دستان یا پرده‌هایی قرار گرفته که پرده بندی یا نت‌های سه تار را مشخص می‌کنند. به این پرده‌ها در سازهای غربی فرت گفته می‌شود. سه تار دارای ۲۵–۲۸ پرده قابل تنظیم است. پرده‌ها معمولاً از روده حیوانات ساخته می‌شوند، برخی از مدل‌های جدید دارای پرده‌هایی ازجنس نایلون هستند.

تحولات سه تار در زمینه ساختار و سبک  

می‌توان گفت ساز سه تار در کوک و سبک نواختن، بیشترین شباهت را به ساز تار دارد. یکی از بزرگ‌ترین تحولات در ساختار سه تار در برهه ای از قرن هجدهم بود که نوازندگان سیم چهارمی را به آن اضافه کردند که بیشتر اوقات با سیم بم سه تار هم کوک است. پس از آن سه تار دارای ۴ سیم شد، که معمولا به صورت دو – سل – دو (دو سیم آخر هم کوک هستند) کوک می‌شود. اما نکته جالب این است که همچنان نام سه تار بر روی این ساز باقی مانده است. 

گذشته از تحولات ساختاری، از آنجا که گذر زمان و پیشرفت فناوری در اغلب مسائل زندگی ما تاثیر گذار بوده، این تغییرات از موسیقی ما نیز به دور نبوده است. تقریبا اغلب سازهای موسیقی طی گذشت چندین دهه تغییرات یا بهتر است بگوییم پیشرفت‌هایی در زمینه تکنیک‌های نوازندگی داشته اند. سازهای سنتی با این پیشرفت‌ها همراه شده و امروزه در نوع نواختن و سبک‌های موسیقی تکامل پیدا کرده اند.

تقریبا در دهه اخیر سه تار کم کم وارد سبک‌هایی مانند پاپ و موسیقی تلفیقی شد. این موسیقی‌ها طرفداران خود را پیدا کردند و در این بین سه تارهایی جدید مانند سه تار الکتریک تولید شدند که نواختن سه تار را تا حد زیادی متحول کردند.

سه تار نیز پس از چندین قرن در شکل‌های جدید ساخته شده است که تبدیل به سازهایی مانند سه تار پوستی، شورانگیز و حافظ شده اند. ایده اولیه این سازها از نسخه اصلی سه تار الهام گرفته اند اما از نظر برخی ویژگی‌های ساختاری و نوع صدادهی تغییر داشته اند.

در ادامه راهنمای جامع خرید سه تار چند نمونه از نسل‌های جدید سه تار را مشاهده می‌کنید.

بهترین سه تار برای شروع یادگیری

بهترین سه تار برای شروع یادگیری کدام است؟ در ابتدای یادگیری سه تار کدام مدل برای من مناسب است؟ این‌ها سوالاتی است که برای کسانی که به سه تار علاقه‌مند هستند و می‌خواهند این ساز ایرانی اصیل را یادبگیرند، به وجود می‌آید. اگر شما هم جزو این دسته از افراد هستید، ما در سازکالا راهنمای جامع خرید بهترین ساز برای شروع یادگیری را برای شما آماده کرده‌ایم. پس قبل از خرید، حتما این مقاله را با دقت بخوانید و آن را برای علاقه‌مندان به سه تار که قصد خرید آن را دارند، بفرستید.

ویژگی‌های بهترین سه تار برای مبتدی‌ها

سوال اصلی که در این مقاله می‌خواهیم به آن پاسخ دهیم این است که اولین سه تاری که می‌خواهید بخرید کدام است و باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد. در اینجا ما به مهم‌ترین خصوصیاتی که یک سه تار مناسب باید داشته باشد، خواهیم پرداخت. این موارد عبارت اند از:

• جنس چوب
• تعداد مهر
• قیمت

حال هر یک از این موارد را به صورت کامل توضیح خواهیم داد.

جنس چوب

کاسه ساز سه تار معمولا از چوب توت، گردو، افرا و یا آبنوس ساخته می‌شود که هرکدام از این چوب‌ها ویژگی های بخصوصی دارند. برای مثال سه تاری که کاسه آن از چوب توت درست شده‌باشد صدای گرمی‌دارد یا چوب گردو به دلیل خاصیت محکم بودن، استحکام خاصی به کاسه سه تار می‌بخشد. از طرفی کاسه سه تاری که با چوب افرا ساخته شده‌باشد صدای شفاف تری نسبت به بقیه سه تارها دارد و همچنین زیبایی چوب آبنوس جلوه بسیار زیبایی به سه تار شما می‌بخشد اما بسیار کمیاب و گران قیمت است.

دسته ساز سه تار معمولا از چوب گردو، فوفل و یا بلوط که هرکدام از این چوب‌ها نیز خاصیت بخصوص خود را دارند. برای مثال چوب گردو محکم و بادوام است و قیمت مناسبی دارد، چوب فوفل بسیار سبک است و صدایی گرم دارد و چوب بلوط درحالی که استحکام بالایی دارد، صدایی متعادل تولید می‌کند.

اینکه شما کدام چوب را برای سه تار خود انتخاب می‌کنید به خودتان بستگی دارد اما سعی کنید در ابتدای راه یادگیری سه تار، سازی انتخاب کنید که علاوه بر داشتن مقاومت بالا، صدای خوب و قیمت مناسبی هم داشته باشد.

تعداد مهر

احتمالا شما هم دیده یا شنیده‌اید که برخی سه تار‌ها یک مهر، دو مهر یا سه مهر هستند. اما این تعداد مهر‌ها به چه معناست؟ فلسفه پیدایش این مهرها از آنجایی بود که سازندگان سه تار وقتی سازی با کیفیت بسیار بالا نمی‌ساختند و به صورت صددرصدی از آن راضی نبودند، آن را می‌شکستند و دور می‌انداختند. اما با گذشت زمان تصمیم گرفتند کیفیت سه تار‌ها را با تعداد مهری که روی آن می‌زنند، مشخص کنند. به این صورت که اگر یک مهر روی سه تار می‌زدند، به این معنی بود که آن ساز درجه یک نیست و کیفیت فوق العاده ای ندارد. اگر سه تار دو مهر داشت به معنی کیفیت بسیار خوب آن بود و سه مهر نیز به معنی یک ساز فوق العاده و بی‌نقص است.

نکته‌ای که باید درمورد سه تار یک مهر یا دو مهر بدانید این است که گاهی ممکن است این مهرها صرفا به واسطه کیفیت چوب استفاده شده در ساز، روی آن زده شده باشد و صدای یک سه تار یک مهر کیفیت بهتر و شفاف‌تری نسبت به صدای یک سه تار دو مهر باشد. پس تعداد مهر این ساز قدیمی ایرانی هم نمی‌تواند معیار خوبی برای خریدن یا نخریدن یک سه تار باشد.

قیمت مناسب

قیمت همیشه یکی از معیارهای افراد مبتدی برای خریدن یا نخریدن یک ساز است. ساز محبوب و خوش صدای سه تار هم از این قضیه مستثنا نیست و قیمت مناسب در عین داشتن کیفیت خوب، می‌تواند معیار درستی برای خرید اولین سه تار برای شروع یادگیری باشد. از عوامل تاثیرگذار بر قیمت ساز سه تار می‌توان به کیفیت چوب مورداستفاده در دسته و کاسه ساز، تعداد مهر سه تار و همچنین برند سازنده آن اشاره کرد.

پیشنهاد ما در سازکالا به شما این است که اگر در ابتدای راه یادگیری سه تار هستید، ایده‌آل‌گرایی را کنار بگذارید و خودتان را برای مدت طولانی درگیر اینکه چه سه تاری با چه جنس چوب و چه تعداد مهری بخرید، نکنید. با تعیین بودجه‌ای که می‌خواهید برای داشتن یک سه تار مناسب صرف کنید، گزینه‌های شما مشخص می‌شود که از میان آن‌ها می‌توانید سازی را که صدای بهتر و کیفیت ساخت بیشتری دارد، انتخاب کنید.

سه تارهای پرفروش برای مبتدیان

پس از اینکه با ویژگی‌های سه تار مناسب برای مبتدیان آشنا شدیم، وقت آن است که با مشورت نوازندگان سه تار سازکالا، تعدادی از سازهایی را که برای شروع یادگیری سه تار شما عزیزان مناسب است، معرفی کنیم.ممکن به سوالات شما به صورت تخصصی پاسخ دهند.

نکته آخری که در خرید اولین سه تار زندگی‌تان باید به آن توجه کنید این است که حتما ساز خود را از یک مرکز معتبر بخرید. چرا که مراکز غیرمعتبر ممکن است شما را با قیمت‌های بسیار پایین فریب دهند و یک ساز بی‌کیفیت را به عنوان ساز مناسب به شما بفروشند. سازکالا تمامی سازهای خود را با ضمانت و مهلت تست به صورت رایگان برای شما ارسال می‌کند و این درحالی است که امکان خرید قسطی نیز برای شما فراهم می‌باشد.

برخی نکات مهم در خرید سه تار

• چوبی که برای ساخت سه تار استفاده می‌شود در اغلب موارد چوب درخت توت است، پس ترجیحا سه تاری تهیه کنید که از این چوب ساخته شده باشد، زیرا طبق تجربه صدادهی این چوب برای ساز سه تار مناسب است.

• فاصله سیم‌ها تا دسته ساز یا اصطلاحا اکشن ساز باید کم باشد تا هنگام نواختن بر روی سیم‌ها فشار زیادی بر روی انگشتانتان احساس نکنید.

• توجه داشته باشید که صدای پایین دسته و بالا دسته با هم همخوانی داشته باشند و صدای گز یا ناهنجاری موقع نواختن بر روی پرده‌های به گوش نرسد.

• با اینکه ابعاد دسته ساز بستگی به دست نوازنده دارد اما باید از اندازه استانداردی برخوردار باشد، به طوری که نباید زیادی کلفت یا باریک باشد.

• همچنین به طور کل نباید ساز بیش از حد سنگین باشد. به خصوص دسته ساز، زیرا دست نوازنده هنگام نواختن خسته می‌شود و مهم‌تر از همه دسته پس از مدتی تاب برمی‌دارد. تاب برداشتن دسته موجب می‌شود ساز از حالت استاندارد خارج شده و صدای گز و نامناسبی به گوش برسد.

• اتصالات و پرداخت چوب‌ها در بدنه به خوبی انجام شده باشد و در ظاهر ساز تمیز و زیبا به نظر برسد.

• رنگ پوشش روی ساز نیز علاوه بر یکدست بودن باید ضخامت مناسبی داشته باشد، چرا که ضخیم بودن این لایه موجب خفه شدن صدای ساز می‌شود.

جهت مشاهده سایر مطالب مفید و آموزشی می‌توانید  مجله اینترنتی سازکالا را مطالعه نمایید.

نکات مهم در نگهداری از سه تار

• نباید در محیط مرطوب قرار بگیرد.
• در معرض تابش مستقیم نور خورشید و در مجاورت حرارت نباید نگه داری شود.
• حتما در کاور مخصوص مانند سافت کیس یا هارد کیس سه تار نگه داری شود.
• با دست‌های کثیف یا چرب با آن نوازندگی نکنید.
• به صورت ایستاده یا آویزان آن را در قسمت مناسبی از اتاق قرار دهید.
• اگر قرار است مدت زمان زیادی از آن استفاده نکنید، حتما هر چند وقت یک ‌بار با آن کمی بنوازید تا اصطلاحاً صدای آن نخوابد یا پختگی خود را از دست ندهد.

معرفی تعدادی از نوازندگان و سازندگان به نام سه تار

برخی از نوازندگان سه تار در گذشته

میرزا عبدالله، درویش خان، ابوالحسن صبا، نور علی برومند، ارسلان درگاهی، یوسف فروتن، سعید هرمزی، داریوش صفوت، احمد عبادی، جلال ذوالفنون، محمدرضا لطفی، پرویز مشکاتیان، داریوش طلایی

برخی از نوازندگان مطرح امروزی

حسین علیزاده، داریوش طلایی، داریوش پیرنیاکان، مجید درخشانی، کیوان ساکت، حمید متبسم، مسعود شعاری، کیهان کلهر، بهداد بابایی، حافظ ناظری، زیدالله طلوعی، بهراد توکلی، محمد فیروزی، محسن نامجو، پرواز همای.

برخی از کارگاه های شناخته شده ساز سه تار

ذوالقدر، مفاخری، مفتاحی، ملکشاهی، زادخیل، جزایری، صفری، محمدی، کیخایی، هادی آبدار باشی، عظیمی، آریا، عزیزی، روان، بابا حیدری و ..

معرفی چند مدل از محبوب ترین سه تارهای کشور

---

سه تار عظیمی ۱۷ ترک پنجه سنتی

---

سه تار مفاخری سوخته کاری

---

سه تار صمدی پنجه طاووسی

برای مشاهده آموزش سه تار به صورت ویدیویی کلیک کنید.

انواع برندهای سه تار از مبتدی تا حرفه‌ای در فروشگاه اینترنتی سازکالا