همه چیز درباره گام ها و دایره پنجم ها در موسیقی

اگر به یادگیری نوازندگی علاقه داشته باشد حتما اسم گام‌های موسیقی به گوشتان خورده است. اما واقعا گام های موسیقی چیست و چگونه می‌توان در آهنگسازی یا نوازندگی از آن­‌ها کمک گرفت؟ گام های موسیقی مجموعه ای از نت‌ها هستند که صدای دلنشین و هارمونی به موزیک می‌بخشند. گام های موسیقی را به وسیله ی دایره پنجم ها نشان می‌دهند.

تا آخر این مقاله با سازکالا همراه باشید تا با انواع گام ها و نحوه کاربرد آن‌ها در آهنگسازی و نوازندگی آشنا شوید.

آشنایی با گام های موسیقی از این جهت حائز اهمیت است که هنگام اجرای موسیقی در هماهنگی با سایر نوازنده‌ها متوجه خواهید شد که چه نت‌هایی را می‌توانید استفاده کنید. یا هنگام آهنگسازی و ترکیب سازهای مختلف تشخیص خواهید داد که چه نت‌هایی در جای درست خود قرار گرفته و چه نت‌هایی اشتباه هستند.

هر هنرجویی که علاقه به یادگیری نواختن موسیقی و یا آهنگسازی دارد می‌بایست با گام های موسیقی آشنایی کامل پیدا کند تا بتواند ملودی‌ها و آکوردها را به درستی روی ساز بنوازد. برای مثال، اگر در حال نواخت قطعه موسیقی بر روی گام لا مینور هستید و آکورد لا مینور را بنوازید، شم موسیقیایی تان به شما خواهد گفت که در ادامه استفاده نواختن آکوردهای ر مینور و می مینور درست به نظر می‌رسند.

با این همه، تشخیص اینکه هنگام اجرا، نواختن چه آکورد و گامی درست است، همواره آسان نیست. در چنین شرایطی باید بتوانید نت خوانی کنید. اما در ادامه روش‌هایی را به شما معرفی خواهیم کرد که بتوانید با گوش دادن به قطعه موسیقی، قادر به تشخیص گام ها باشید.

گام در موسیقی

گام های موسیقی تعیین کننده نت‌های موسیقی بوده و انواع مختلفی دارند. رایج‌ترین نوع گام‌های موسیقی، گام های ماژور و مینور محسوب می‌شوند. برای مثال گام موسیقی دو ماژور شامل نت‌های دو، ر، می، فا، سل، لا، سی بوده و گام ر ماژور شامل نت‌های ر، می، فا دیز، سل، لا، سی، دو دیز می‌باشد.

گام ها در موسیقی با نت‌های دایره پنجم ها نمایش داده می‌شوند. نت‌های دایره پنجم حاکی از آن هستند که کدام نت‌ها تغییر کرده اند (با # یا b نواخته شده اند). همانطور که قبلا اشاره کردیم، گام دو ماژور هیچ علامت عَرَضی ندارد که با # یا b نواخته شود.

همانطور که در ادامه مشاهده می‌کنید، دایره پنجم ها در ابتدای هر لاین، یک گام موسیقی نوشته شده است (قطعه Mozart Romance از Piano Concerto 20).

از طرف دیگر، گام ر ماژور موجب تغییر نت فا به فا دیز و نت دو به دو دیز شده است. پس می‌توان گفت که گام ر ماژور دارای دو نت فا دیز و دو دیز است.

به کمک نت‌های موسیقی می‌توان تشخیص داد که کدام آکورد مناسب قطعه موزیک مورد نظر بوده و چه هارمونی تولید می‌کند. تئوری هارمونیک قوانین خاصی را در مورد فواصل هر آکورد تعیین کرده است. برای مثال، پیشروی آکوردهای ۱،۴،۵ در گام مینور بسیار محبوب و کاربردی محسوب می‌شود، چرا که همواره هارمونی دلنشینی تولید می‌کند.

فواصل در موسیقی

به اختلاف نوسان بین نت‌ها و آکوردها، فواصل موسیقی گفته می‌شود. برای مثال، نت ۱ اولین نت، نت ۴ چهارمین نت و نت ۵ پنجمین نت می‌باشد. در گام دو ماژور، نت دو برابر ۱، نت فا برابر ۴، و نت سل برابر ۵ است.

مطلب پیشنهادی: تئوری موسیقی مقدماتی برای مبتدیان

نحوه تشخیص گام در موسیقی

در صورتی که نت نوشتاری یک قطعه موسیقی را در اختیار داشته باشید، کافیست به ابتدای هر لاین نگاه کنید تا متوجه گام موسیقی آن شوید. گام موسیقی در ابتدای هر لاین می‌تواند # (دیز) یا b (بِمُل) باشد و امکان قرار گرفتن هر دوی آن‌ها در ابتدای نت وجود ندارد. معمولا در هر لاین تا ۷ گام می‌توان متصور شد.

با در نظر گرفتن این قانون ساده، می‌توانید نوع گام هر لاین را از روی تعداد # یا b تشخیص دهید:

• اگر هیچ علامت عرضی نوشته نشده باشد، گام موسیقی دو ماژور است.
• در نت‌هایی که دارای علامت عرضی bs هستند، علامت b یک گام مانده به آخر، تعیین کننده گام موسیقی است. اگر فقط یک علامت عرضی b وجود داشته باشد، گام موسیقی فا ماژور است.

به ازای هر نت ماژور، یک نت فرعی موازی با آن وجود داشته و فقط یکی از آن‌ها در نت خوانی نوشته می‌شود. تشخیص دقیق این نت‌ها از یکی دیگر گاهی بسیار پیچیده بوده و فقط متخصصان در زمینه موسیقی قادر به تشخیص آن خواهند بود.

با این حال، یک قانون نانوشته است که می‌گوید ۸۰ درصد همه قطعه‌های موسیقی با نت اصلی شروع می‌شوند. بنابراین، هنگام نت خوانی همواره نت اول را پیدا کنید، که می‌تواند ماژور یا مینور باشد.

اغلب هنگام نواختن موسیقی و با تنها با گوش دادن به نت‌ها می‌توان آکوردهای مینور و ماژور را تشخیص داد، زیرا آکوردهای ماژور تونالیته شاد و آکوردهای مینور تونالیته غمگین دارند. در صورتی که در تشخیص نوع آکوردها و نت خوانی مشکل داشتید، کافیست آن را روی پیانو یا گیتار بنوازید. تنها با گوش دادن به نت نواخته شده قادر به تشخیص آکورد مناسب خواهید بود.

چیدمان نت ها در دایره پنجم

دایره پنجم ها در موسیقی به نمودار دایره شکلی گفته می‌شود که با آکورد دو و نت دو ماژور آغاز می‌شود. در این نمودار می‌توان تعداد آکوردها را با کلیدهای اصلی مربوطه مطابقت داد. برای مثال، کلید مینور موازی را می‌توان با پایین آمدن سه نیم پرده از کلید ماژور اصلی پیدا کرد.

کلیدهای بدون علامت های عرضی

تنها نت‌های بدون علامت عرضی، نت‌های دو ماژور و کلید موازی لا مینور هستند.

گام‌ها و آکوردهای دارای نت دیز :

• ۱: F#__G ماژور یا E مینور
• ۲: F#، C#__ D ماژور یا B مینور
• ۳: F#، C#، G#__ A ماژور یا F شارپ مینور
• ۴: F#، C#، G#، D#__ E ماژور یا C شارپ مینور
• ۵: F#، C#، G#، D#، A#__ B ماژور یا G شارپ مینور
• ۶: F#، C#، G#، D#، A#، E#__ F شارپ ماژور یا D فلت مینور
• ۷: C#، G#، D#، A#، E#، H#__ C شارپ ماژور یا A شارپ مینور

گام‌ها و آکوردها دارای نت بمل:

• ۱ b__ F ماژور یا D مینور
• ۲ b: Bb، Eb__ B فلت ماژور یا G مینور
• ۳ b: Bb، Eb، Ab__ E فلت ماژور یا C مینور
• ۴ b: Bb، Eb، Ab، Db__ A فلت ماژور یا F مینور
• ۵ b: Bb، Eb، Ab، Db، Gb__ D فلت ماژور یا B فلت مینور
• ۶ b: Bb، Eb، Ab، Db، Gb، Cb__ G فلت ماژور یا E فلت مینور
• ۷ b: Bb، Eb، Ab، Db، Gb، Cb، Fb__ C فلت ماژور یا A فلت مینور

یادگیری این موارد ممکن است در ابتدا سخت و طاقت فرسا به نظر برسد، اما به مرور زمان و با تکرار و تمرین، ملکه ذهنتان خواهد شد. در کنار همه این‌ها، می‌توانید برای تشخیص گام ها و علامت‌های عرضی که همراه آن‌ها می‌آیند، موارد زیر را نیز در نظر داشته باشید:

• همانطور که قبلا اشاره شد، دو ماژور و لا مینور هیچ علامت عرضی ندارند.
• برای تشخیص تعداد دیزهای یک کلید اصلی، در دایره پنجم ها، به میزان یک پنجم به سمت راست بروید و یک دیز اضافه کنید. همین موضوع در مورد کلیدهای فرعی نیز صدق می‌کند، با این تفاوت که باید به میزان یک پنجم از کلید لا بالا بروید.
• برای تشخیص تعداد بمل‌ها در کلید اصلی، از نت دو شروع کنید و به میزان یک چهارم در دایره پنجم ها بالا بروید (یک پله به سمت چپ در دایره پنجم ها) که معادل یک پنجم پایین رفتن در دایره است. با هر پله، یک بمل جدید اضافه می‌شود. همین امر در مورد کلیدهای فرعی نیز صدق می‌کند.

کلیدهای آنارمونیک

اگر دقت کرده باشید، کلیدهایی نیز وجود دارند که از نظر تئوری شامل هیچ یک از لیست‌های ذکر شده نیستند، پس کلیدهایی همچون ر دیز ماژور یا لا دیز ماژور در کدام دسته قرار می‌گیرند؟

این کلیدها، با کلیدهای آنارمونیک می بمل ماژور و سی بمل ماژور نشان داده می‌شوند. در عمل هر دوی این نت‌ها یکی هستند، به همین دلیل فقط یک بار در دایره پنجم ها نمایش داده شده اند.

هنگام نت نویسی، یک نت را می‌توان به اشکال مختلفی نمایش داد. برای مثال، می‌توان یک نت ر بمل را به صورت دو دیز یا یک نت فا را به صورت می دیز نیز نوشت. به این نوع نت‌ها، کلیدهای آنارمونیک گفته می‌شود.

اینکه هنگام نت نویسی کدام یک از نت‌های آنارمونیک را برای نوشتن انتخاب کنیم به تئوری هارمونی مربوط می‌شود:

1. به منظور تعیین تعداد دیزهای ر دیز ماژور، می‌توان از قانون نیم پرده استفاده کرد.
2. این موضوع بدان معناست که باید دو دیز روی نت دو وجود داشته باشد تا بتوان با نیم پرده بالا به نت ر دیز رسید.
3. هرچند نت نویسی به این روش ممکن است، اما در پایان خواهیم دید که در مجموع ۹ علامت عرضی در ابتدای نت نویسی داریم. برای سادگی هرچه بیشتر نت نویسی بهتر است جایی که نیاز به ۳ تا بمل است، نت می بمل ماژور را بنویسیم.

بنابراین وقتی نت نویسی را با دو دیز یا دو بمل شروع می‌کنیم، باید نت‌ها را در جهت خلاف عقربه‌های ساعت در دایره پنجم‌ها بنویسید.

اهمیت کلیدها هنگام آهنگسازی

اگر در حال حاضر در زمینه آهنگسازی و نوازندگی مشغول به فعالیت هستید، آگاهانه یا ناخودآگاه در حال استفاده از گام ها و نت‌های موسیقی هستید. در نهایت، می‌توان گفت که آهنگسازی عبارتست از به کارگیری فواصل مختلف در کلیدهای موسیقی برای هماهنگی بین آکوردها.

در تئوری این گونه بنظر می‌رسد که می‌توان هنگام نت نویسی از هر نوع فاصله میان کلیدها استفاده کرد. اما در عمل متوجه خواهید شد که فواصلی وجود دارند که ممکن است به قطعه موسیقی فضایی شاد، غم انگیز، امیدوار کننده یا نا امید کننده بدهند.

هر زمان که در حین آهنگسازی قادر به تشخیص نوع گام و نت نبودید، کافیست فواصل آکوردی که در ادامه آمده است را امتحان کنید. هر عدد بیانگر آکورد بر اساس فاصله در کلید مورد نظر است.

 I-IV-V: در موزیک کلاسیک پاپ (ماژور و مینور)

I-V-vi-IV: اضافه کردن حس بیشتر به موزیک (حروف کوچک بیانگر مینور هستند)

I-IV-V-IV: در موزیک کلاسیک پاپ

نتیجه گیری

اگرچه یادگیری تئوری موسیقی تضمین نمی‌کند که تبدیل به آهنگساز یا نوازنده حرفه‌ای بشوید، اما در هر حال، آشنایی با اصطلاحات و مفاهیم اولیه و پایه در موسیقی مفید خواهد بود. گام های موسیقی و نت‌ها زمانی نقش خود را نشان خواهند داد که در همراهی با سایر سازها بنوازید، چرا که بداهه نوازی و هارمونی بین سازها را تسهیل می‌بخشد.