سلفژ چیست؟

آیا تا به حال این اتفاق برای شما پیش آمده که ملودی را بسازید و در عین حال در همان لحظه آن را از یاد ببرید! و چیزی به کمک شما برای یادآوری آن وجود نداشته باشد. ممکن است که شما ملودی‌های زیبایی را در ذهن خود می‌سازید اما آن‌ها را به سرعت از خاطر برده باشید اما خوشبختانه صد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها سال پیش سیستمی به نام سلفژ ساخته شده تا به موزیسین‌ها کمک کند تا این افکار و ملودی‌ها را شناخته و به نوشتار تبدیل کنند.

سلفژ به چه معناست؟

سلفژ (که سلفا یا سلفژیو نیز نامیده می‌شود) چارچوبی را برای ملودی‌ها فراهم می‌کند تا روابطی قابل فهم و شناسایی میان بسامد آواها ایجاد می‌کند و گوش شما را برای شنیدن الگوهای ملودیک آموزش می‌دهد. سلفژ یک سیستم عالی برای یادگیری معماری پشت ساختار موسیقی است و به نوعی طرح بنیادی در آموزش گوش می‌باشد.

سلفژ یک روش برای نام گذاری بر بسامد آواها است. بدین گونه که یک سیلابل به هر نت از گام موسیقی اختصاص داده می‌شود که بدین ترتیب می‌توان به جای گفتن گام C ماژور به عنوان C D E F G A B C آن را “دو ر می فا سول لا سی دو” نامید. این روش سیلابل گذاری یک مزیت مهم دارد، زیرا سیلابل‌ها در خواندن راحت‌تر هستند. برای مثال گام C ماژور را در یک پیانو یا سازی دیگر بنوازید و همزمان با آن بخوانید.

بهتر از همه اینکه سلفژ با هر گامی قابل تطبیق است و مختص به گام ماژور نیست. با اندکی تغییر شما می‌تواند آن را برای بازخوانی گام‌های سنتی و مینور نیز استفاده کنید. اما برای حال بزارید بر سیلابل‌های ” دو ر می فا سول لا سی” تمرکز کنیم و اینکه چگونه آن‌ها با درجات گام ماژور ارتباط پیدا می‌کنند.

مطلب پیشنهادی: لزوم آشنایی با گام ها در خوانندگی چیست؟

دو سیستم سلفژ “دو” قابل جابه جایی و “دو” ثابت

در آنچه که سیستم “دو” قابل جابه جایی گفته می‌شود “دو” همواره تونیک بدون در نظر گرفتن گام هستش و “دو” به عنوان اولین درجه گام در نظر گرفته می‌شود در زیر گام E ماژور آورده شده که E به عنوان “دو” تونیک در نظر گرفته می‌شود. سعی کنید گام زیر را در یک سازی بنوازید و ببینید که چگونه باز هم سیلابل‌های سلفژ در یک گام دیگر به کار می‌آیند.

در سیستم ثابت “دو” ، “دو” هموار C هستش “ر” همواره D و باقی ماجرا، در نگاه اول بنظر این سیستم آسان است اما سیستم “دو” قابل جابه جایی مزایای بیشتری دارد که یکی از آن‌ها نمایش هر گام ماژوری با “دو ر می فا سول لا سی” است.

مطالب پیشنهادی: آموزش نت خوانی

چرا باید سلفژ را یاد بگیریم؟

از کمک به درک بهتر شما از تئوری موسیقی تا کاربرد آن در خوانندگی و ترانه سازی، سلفژ یک ابزار ارزشمند برای شما به عنوان یک موزیسین می‌باشد. یادگیری سلفژ به شما در موارد زیر کمک می‌کند:

شناسایی الگوی های تکرار شونده در موسیقی

درست است که هر قطعه از موسیقی منحصر به فرد است اما تعداد محدودی از تناوب‌ها (یا همان فاصله میان نت‌ها) وجود دارند. سلفژ به شما کمک می‌کند تا این تناوب‌ها را در آهنگ‌ها تشخیص داده و در نهایت شما قادر خواهید بود تناوب‌ها را در یک سری تشخیص دهید (یعنی همان ملودی‌ها). شما قادر خواهید بود که تشخیص دهید که چه زمانی بسامدها کم یا زیاد می‌شوند؛ بسته به اینکه در گام ماژور سلفژ کجا قرار می‌گیرند.

این نوع از شناخت به درک عمیق‌تری از ملودی‌ها، روند آکوردها و ساختار آهنگ‌ها منجر می‌شود.

بهبود مهارت خواندن درجای نت ها و بازخوانی آن ها

تصور کنید که به شما یک برگه نت داده شود و بتوانید بدون این که نیاز داشته باشید که آهنگ را برایتان پخش کنند، نت‌هایی که بر روی پنج خط حامل وجود دارد را به راحتی بخوانید!

شاید با خود بگویید که این کار، کمی سخت است و حتی نشدنی است. اما باید بدانید که تنها با کمی زمان و تمرین، می‌توانید به راحتی سلفژ را یاد بگیرید. و هنگامی که سلفژ را به بهترین شکل ممکن یاد بگیرید و تمرینات خود را انجام دهید، می‌توانید بدون آن که درباره نت‌هایی که بر روی پنج خط حامل وجود دارد، فکر کنید، نت‌های مورد نظر را بخوانید.

همچنین از دیگر مزیت‌های یاد گرفتن سلفژ می‌توانیم به این موضوع اشاره کنیم که می‌توانید به راحتی تنها با استفاده از برگه نت و ۵ خط حامل، ایده ای کلی از موسیقی ای که می‌خواهید آن را تمرین کنید داشته باشید. سلفژ باعث پیشرفت تکنیکی می‌شود که به آن Relative Pitch گفته می‌شود. این تکنیک به این معناست که شما می‌توانید تنها با شنیدن یک صدا، نت آن‌ها را حدس بزنید.

اما سلفژ دیگر چه فوایدی برای ما دارد؟ در این مقاله قصد داریم تمامی فواید یادگیری سلفژ را به شما آموزش دهیم پس با سازکالا همراه باشید.

۳ نکته مهم در بهتر یادگیری سلفژ

یادگیری سلفژ برای اهنگ های محبوب شما

همه ما آهنگ‌هایی را داریم که در زمان کودکی و حتی اکنون نیز دارای ملودی نسبتا ساده ای می‌باشد. و حتی می‌توان آن‌ها را به راحتی با زبان خود بازخوانی کنیم اما بهتر است که اندکی وقت گذاشته و شیوه خواندن سلفژ آن‌ها را یاد بگیریم.

به زودی شما درخواهید یافت که شناسایی نت‌ها و تناوب ملودی شما بهبود خواهد یافت

آواز خواندن بدون استفاده از سلفژ

زمانی که شما نت‌ها را در ذهن خود دارید، خواندن آوازها بدون استفاده از سلفژ یک تمرین بسیار خوب است. استفاده از ذهنتان برای یادگیری اینتروال‌های موسیقی یک تمرین خوب برای یادگیری ذهنی نت‌ها می‌باشد و روابط نت‌ها را بهتر برای شما نشان می‌دهد.

توسعه توانایی گوش دادن به اینتروال ها در ذهن خود

گوش دادن درونی یک مهارت بسیار مهم است که عمده موسیقدانان به دنبال کسب آن هستند، این قابلیت که شما بتوانید نت‌ها را در ذهن خود شنیده و روابط بین آن‌ها را بدون خواندن سلفژ پیدا کنید، از جمله مهارت‌هایی است که تنها با تمرین کردن مداوم به وجود می‌آید.

Transcribe کردن

هنگامی که شما سلفژ کار می‌کنید، می‌توانید به شکل معجزه آسایی به Transcribe کردن بپردازید. Transcribe کردن به این معناست که شما می‌توانید تنها با شنیدن یک قطعه موسیقی، تمامی نت‌های آن را بر روی پنج خط حامل بکشید یا به عبارتی Transcribe یعنی تنظیم یک قطعه موسیقی از حالت آوازی به سازی و برعکس. فرقی نمی‌کند که موسیقی ای که می‌خواهید آن را Transcribe کنید یک گیتار سولوی جز باشد و یا یک ملودی که در ذهن خود آن را مد نظر دارید.

تنظیم های بهتر

یکی از فواید سلفژ این است که به شما کمک می‌کند تا بتوانید بهتر از گذشته تنظیم کنید زیرا شما علم بیشتری درباره ملودی‌ها دارید و می‌توانید ملودی‌های فوق العاده ای را بنویسید. به طور کلی، هنگامی که شما سلفژ کار می‌کنید، نه تنها می‌توانید به راحتی پنج خط حامل را بخوانید و از آن برای نواختن قطعه‌های مورد علاقه خود استفاده کنید، بلکه می‌توانید ملودی‌های خود را نیز بنویسید و با استفاده از آن‌ها آهنگ‌های بسیار با کیفیت تولید کنید.

Relative Pitch را یاد میگیرید

Relative Pitch به تکنیکی گفته می‌شود که با استفاده از آن می‌توانید هر صدایی را که می‌شنوید را نسبت به یک نت رفرنس کنید و نت آن را حدس بزنید. این تکنیک باعث می‌شود تا شما فواصل و آکوردها را بهتر بشنوید و بتوانید آن‌ها را به بهترین شکل ممکن آنالیز کنید. هنگامی که این تکنیک را تمرین کنید، می‌توانید راحت‌تر از گذشته موسیقی‌های محبوب خود را Transcribe کنید.

می توانید ملودی ها را بدون نیاز به ساز در اختیار داشته باشید

یکی از مهم‌ترین کارهایی که می‌توانید با دانش سلفژ انجام دهید، این است که می‌توانید به راحتی ملودی‌هایی که در ذهن دارید را بدون نیاز به ساز و یا نوشتن آن بر روی برگه نت بخوانید. این ویژگی، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی است که می‌توانید با استفاده از سلفژ به آن دست پیدا کنید.

سلفژ دقیقا از کجا آمده است؟

جالب‌ترین موضوعی که درباره این عکس می‌توان گفت این است که اگر حروف ابتدایی این کلمات (که با رنگ قرمز مشخص شده اند) را در کنار هم قرار دهیم، می‌بینیم که این حروف شباهت بسیار زیادی به حروف مدرن موسیقی دارند. تنها تفاوتی که وجود دارد این است که حرف ut به do تغییر پیدا کرده است و همچنین نت si نیز به این سیستم اضافه شده است که این موضوع باعث شده تا سیستم جدید ۷ نت مدرن شامل نت‌های ” دو ر می فا سل لا سی” را در اختیار داشته باشیم. نکته مهم دیگری که در این عکس مشاهده می‌شود، این است که اگر نت‌هایی که داخل عکس وجود دارند را “دو ر می فا سل لا” بدانیم، این نت‌ها در واقع نت‌های یک گام ماژور کامل هستند!

این سیستم، اولین سیستمی بود که با استفاده از آن می‌توانستید به جای استفاده از کلمات سخت، از حروف ابتدایی استفاده کنید که کار را برای بسیار از موزیسین‌ها راحت‌تر از گذشته می‌کرد. اما در ادامه خواهیم دید که چرا این سیستم تا این حد مشهور شد و چرا بسیاری از موزیسین‌ها با استفاده از این سیستم به ساخت موسیقی‌های خود پرداخته اند.

سلفژ برای چه کسانی است و چه کسانی می توانند از آن استفاده کنند؟

با این که می‌توانیم سلفژ و یا نام دیگر آن یعنی سلفا را الفبای موسیقی بدانیم، اما این به این معنا نیست که سلفژ تنها برای نوازندگان مبتدی مهم است و یا تنها باید آن را به افراد با سن پایین آموزش داد. در واقع می‌توانیم سلفژ را نوعی زبان تصور کنیم! زبانی که با استفاده از آن می‌توانیم ایده‌های موسیقایی خود را به یک آهنگ تبدیل کنیم.

سلفژ در واقع یکی از درس‌های اصلی است که در مدارس و موسسات موسیقی تدریس می‌شود. این کار برای این انجام می‌شود تا هنرجوها بتوانند با استفاده از آن به نواختن و دانستن نت‌ها و همچنین خواندن پنج خط حامل بپردازند. به همین دلیل است که هنگامی که درباره ” دو ر می فا سل لا سی” صحبت می‌کنیم، اکثریت مردم به این باور دارند که این درس‌ها برای کودکان است.

اما نکته ای که باید در نظر داشته باشید این است که سلفا در واقع یک سیستم بنیادی و اصلی است که موزیسین‌ها در همه جای دنیا می‌توانند با استفاده از آن به تولید موسیقی خود بپردازند.

مهارت هایی که سلفژ برای شما به وجود می آورد!

یکی از موضوعاتی که هنگام تمرین کردن سلفژ به آن برخورد می‌کنید این است که پس از مدتی که سلفژ را تمرین می‌کنید، گوش‌های شما به انواع ملودی‌ها عادت می‌کنند. این موضوع باعث می‌شود تا پس از مدتی هنگامی که نت‌ها را می‌شنوید، فواصل را بلافاصله در ذهنتان بشنوید و بتوانید آکوردهای مختلفی را برای موزیک متصور شوید. شاید اول این ویژگی برایتان شبیه به معجزه باشد اما این ویژگی تنها با تمرین سلفژ به دست می‌آید.

به طور کلی، می‌توانیم بگوییم که سلفژ برای همه مفید خواهد بود. شما با دانستن این الفبا، می‌توانید به راحتی به ساخت موسیقی بپردازید و یا موسیقی‌های مورد علاقه خود را آنالیز کنید.

مطالب پیشنهادی:  آیا گوش دادن به موسیقی باعث سلامتی می شود؟

سلفژ چه اطلاعاتی را در اختیار ما قرار می دهد؟

فرض کنید که برای شما دو نت سل و دو را می‌شنوید. هنگامی که این دو نت را می‌شنوید، می‌توانید اطلاعات زیر را از آن‌ها دریافت کنید:

• تغییر Pitch این دو نت بر روی یک گام از پنج به یک بوده است.
• توالی آکوردهای این دو نت V-I.
• فاصله این دو نت چهار Perfect می‌باشد.

اما چگونه می توان این اطلاعات را تنها از دو نت در اختیار داشت؟

یکی از تکنیک‌هایی که در سلفژ وجود دارد، با نام ” دو متحرک” مشهور است. به این معنا که شما کافی است تا این اطلاعات را درباره نت دو و تمامی فواصل آن بدانید، سپس کافی است تا کلید گام خود را به جای نت دو قرار دهید. برای مثال، اگر ملودی شما در گام فا ماژور باشد، می‌توانید کلید و یا نت رفرنس خود را فا قرار دهید.

برای مثال، اگر شما نت‌های سل و دو را شنیده باشید و بدانید که گام ملودی فا ماژور است، نت‌هایی که شنیده اید در واقع دو و فا می‌باشد.

اما شاید از خود بپرسید این برای زمانی است که بدانیم در چه گامی هستیم. اما اگر گام خود را نشناسیم چه؟

خبر بسیار خوبی که باید بدانید این است که یادگیری سلفژ به این معنا نیست که شما حتما باید گامی که در آن قرار دارید را بدانید. حتی دانستن کلید آن گام نیز برای شما ضروری نیست. تنها کاری که لازم است انجام دهید این است که بتوانید با استفاده از صداها و روابطی که در سلفژ آموخته اید، رابطه و فاصله ای که بین نت‌ها قرار دارد را متوجه شوید. برای مثال شما می‌توانید ملودی “دو ر دو ر دو ر می” را بر روی هر گامی که می‌خواهید قرار دهید و تنها بر طبق گام و کلیدی که در آن گام وجود دارد، نت‌های آن را تغییر دهید. اما فواصل و روابط یکسان می‌ماند.

شرایطی را متصور شوید که شما یک ملودی در گام فا ماژور ساخته اید اما خواننده می‌خواهد آن را در گام‌های بالاتر بخواند. تنها با داشتن علم گام‌ها، شما باید ساعت‌ها زمان خود را صرف انتخاب نت‌ها در گام جدید کنید. اما با استفاده از سلفژ می‌توانید به راحتی نت‌ها را با توجه به فواصل تغییر داده و گام و کلید آهنگ خود را از فا ماژور به لا بمل ماژور تغییر دهید.

استفاده از سلفژ در گام های مینور

خب تا به اینجای مقاله درباره سلفژ در گام ماژور صحبت کردیم و دانستیم که نت‌های ” دو ر می فا سل لا سی”، در واقع نت‌هایی هستند که می‌توانیم در یک گام ماژور از آن‌ها استفاده کنیم. اما اگر درباره گام مینور صحبت کنیم، حس کنید که به بن بست خورده اید! اما با کمی دقت و با کمی تمرین، می‌توانید به راحتی سلفژ در گام مینور را نیز به راحتی باد بگیرید.

در سلفژ شما می‌توانید نت‌هایی که در اختیار دارید را تا نیم پرده با استفاده از حروفی در کنار آن‌ها تغییر دهید. برای این که یک نت را تا نیم پرده به سمت بالا ببرید می‌توانید از حرف دیز یا # و برای این که نت مورد نظر خود را نیم پرده پایین بیاورید می‌توانید از حرف بمل یا b استفاده کنید.

گام مینور بر پایه نت دو

برای این که گام مینور بر پایه نت دو را بهتر متوجه شوید. بهتر است آن را یک گام ماژور در کلید دو در نظر بگیرید. سپس فواصل ۳، ۶ و ۷ آن را تا نیم پرده پایین بیاورید. در این صورت شما با نت‌های گام مینور در کلید دو مواجه می‌شوید.

علامت‌های دست در سلفژ

همانطور که پیش‌تر در مورد اصول اساسی سلفژ گفتیم، این سیستم سال‌هاست که برای نوازنده‌ها و خواننده‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد و از سال ۱۸۰۰، این سیستم برای یادگیری تئوری مورد استفاده قرار گرفته است.

یکی از نکاتی که باید در مورد یادگیری سلفژ در نظر داشته باشید این است که برای آن که به یک خواننده و نوازنده حرفه‌ای تبدیل شوید، نیاز است تا با حرکات دست در سلفژ آشنا باشید. این موضوع باعث می‌شود تا اگر در ارکسترهای مختلف به نوازندگی و یا خوانندگی مشغول باشید، بتوانید به دقیق‌ترین شکل ممکن نت‌های موجود در قطعه خود را بنوازید. 

همچنین در نظر داشته باشید که استفاده از این علامت‌های دست باعث می‌شود تا به شکل دقیق‌تری نت‌ها را موقع خوانندگی اجرا کنید. 

علامت‌های دست در سلفژ که در انگلیسی به آن solfege hand signs نیز گفته می‌شود، ابتدا توسط  John Curwen اختراع شد اما پس از مدتی در متد Kodaly محبوبیت بسیار زیادی پیدا کرد. به شکل کلی، برای استفاده از علامت‌ها، برای هر نت یک علامت به خصوص در نظر گرفته شده است که همین موضوع باعث می‌شود تا خواننده هنگام اجرای هر نت بتواند تمرکز بیشتری داشته باشد. با اجرای این تکنیک می‌توانید نت‌های خود را دقیق‌تر از گذشته بخوانید.

گام مینور بر پایه نت لا

اما برای کسانی که نمی‌خواهند با استفاده از حروف اضافه به یادگیری سلفژ بپردازند، خبر بسیار خوبی داریم. آن هم این است که اگر گام مینور را در کلید لا قرار دهیم و یا آن را بر پایه نت لا فرض کنیم، دیگر لازم نیست تا حروف اضافه ای مانند دیز و بمل را برای یاد گرفتن نت‌ها استفاده کنیم. اما دلیل این اتفاق چیست؟

یکی از موضوعاتی که در تئوری موسیقی و سلفژ بسیار جالب است، این است که ما برای هر گام ماژور، یک گام مینور معادل در اختیار داریم. به این مثال توجه کنید. گام ماژور با در نظر گرفتن کلید دو، دارای نت‌های ” دو ر می فا سل لا سی” می‌باشند. حال اگر گام مینور را با در نظر گرفتن کلید لا در اختیار داشته باشیم، باز هم به نت‌های ” دو ر می فا سل لا سی” برخورد می‌کنیم. این به این معناست که گام دو ماژور و لا مینور هر دو دارای یک توالی نت هستند و تفاوت آن‌ها، با نتی است که این توالی را با آن آغاز می‌کنید.

در کنار سیستم “دو متحرک” که کمی قبل‌تر آن را آموختیم، سیستم دیگری در سلفژ وجود دارد که به سیستم ” دو ثابت” مشهور است. این سیستم بر خلاف سیستم دو متحرک که باعث می‌شود بتوانید تمرکز خود را بر روی فواصل بگذارید و به تقویت Relative Pitch بپردازید، به این صورت عمل می‌کند که شما نمی‌توانید برای نت‌های مختلف جایگزین انتخاب کنید. برای مثال نت دو همواره نت دو خواهد ماند و برای تغییر کلید گام، باید از اول نت‌های خود را بر پایه آن گام بچینید. این سیستم به شما کمک خواهد کرد تا بتوانید Absolute Pitch خود را تقویت کنید و به جای اینکه بتوانید فاصله میان دو نت را حدس بزنید، بتوانید هر نت را به صورت تنهایی حس بزنید.

پیشنهاد ما در سازکالا این است که در هنگام تمرین سلفژ، سیستم ” دو متحرک” را مد نظر داشته باشید. زیرا با استفاده از این سیستم می‌توانید به راحتی انواع گام‌ها و کلیدها را تمرین کنید.

برای این که گوشتان قوی شود، پیشنهاد ما این است که سعی کنید با استفاده از سیستم “دو متحرک” به آنالیز کردن آهنگ‌ها و ملودی‌های مختلف بپردازید. زیرا ملودی‌های مختلف از فواصل مختلف تشکیل شده اند و می‌توانید تنها با گوش دادن به تغییرات فاصله ای آن‌ها، ملودی‌های آن‌ها را کاملا متوجه شوید.

کتاب های برتر برای یادگیری سلفژ

کلام آخر: یادگیری سلفژ را از کجا آغاز کنیم؟

با این که درباره تمام سیستم‌های سلفژ در این مقاله توضیح داده ایم، اما سعی کنید سلفژ را حتما با سیستم دو متحرک تمرین کنید. سیستم دو ثابت تنها برای کسانی است که می‌خواهند دانش سلفژ خود را افزایش دهند و تمرین این سیستم برای افراد مبتدی، تنها باعث می‌شود تا بیشتر گیج شوید. برای تمرین سلفژ نیز، تنها کافی است که یک گام را انتخاب کنید و نت‌های آن را با دانستن فواصل میان آن‌ها بخوانید. همچنین پیشنهاد می‌کنیم که این کار را در کنار یک پیانو و یا کیبورد انجام دهید که از دقیق خواندن نت‌ها اطمینان حاصل کنید.

در صورت وجود ابهام و یا نکته‌ای خاص درباره سلفژ، سوالات و نظرات خود را در بخش کامنت‌ها مطرح نمایید.